DỊCH VỤ TIỀN DI ĐỘNG - MỘT LỜI HỨA VỀ SỰ HÒA NHẬP TÀI CHÍNH CHO NHỮNG NGƯỜI KHÔNG CÓ NGÂN HÀNG

Ngày 9 tháng 3 năm 2021, đề án thí điểm dịch vụ Tiền di động, cho phép sử dụng tài khoản viễn thông để thanh toán hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ, đã chính thức được phê duyệt theo Quyết định số 316/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ (”Quyết định 316”).

Việc ra mắt dịch vụ tiền di động theo chương trình này được kỳ vọng sẽ thúc đẩy nền kinh tế không dùng tiền mặt và mở rộng sự hòa nhập tài chính cho người dân không có ngân hàng, đặc biệt là những người ở các vùng nông thôn, miền núi, vùng xa, biên giới và đảo. Bất kỳ kết quả đáng chú ý nào của nó sau đó sẽ góp phần vào việc phát triển khung pháp lý cho dịch vụ tiền di động tại Việt Nam trong tương lai gần. Thời gian thử nghiệm sẽ là hai năm kể từ ngày nhà cung cấp dịch vụ tiền di động đầu tiên (”Nhà cung cấp”) được phép cung cấp dịch vụ Mobile Money.

1. ĐỊNH NGHĨA VỀ TIỀN ĐIỆN THOẠI DI ĐỘNG

Theo Hiệp hội Hệ thống Truyền thông Di động Toàn cầu (GSMA), [1] Để một dịch vụ được coi là dịch vụ tiền di động, dịch vụ phải (i) bao gồm chuyển tiền, thực hiện và nhận thanh toán bằng điện thoại di động, (ii) có sẵn cho người không có ngân hàng và (iii) cung cấp một mạng lưới các điểm giao dịch vật lý giúp dịch vụ có thể truy cập rộng rãi cho tất cả mọi người. [2]

Tại Việt Nam, định nghĩa pháp lý về tiền di động không được quy định đầu tiên trong Quyết định 316 mà là trong Dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 101/2012/NĐ-CP về thanh toán không dùng tiền mặt. Theo đó, tiền di động được định nghĩa là tiền điện tử được phát hành bởi một nhà cung cấp dịch vụ thanh toán trung gian cung cấp dịch vụ viễn thông và nhận dạng khách hàng thông qua cơ sở dữ liệu thuê bao di động.

2. CÁC BÊN TRONG HỆ SINH THÁI TIỀN DI ĐỘNG

Các nhà cung cấp

Để đủ điều kiện tham gia chương trình, Nhà cung cấp phải là doanh nghiệp được cấp phép cung cấp dịch vụ thanh toán trung gian ví điện tử và (i) cũng được cấp phép thiết lập mạng viễn thông di động mặt đất công cộng sử dụng dải tần số vô tuyến hoặc (ii) công ty con được phép sử dụng cơ sở hạ tầng viễn thông, mạng và dữ liệu viễn thông của các công ty mẹ được cấp phép thiết lập mạng viễn thông di động mặt đất công cộng sử dụng băng tần vô tuyến.

Người dùng

Bất kỳ thuê bao điện thoại di động cá nhân nào cũng có thể đăng ký sử dụng dịch vụ Mobile-Money (”Người dùng”) bằng cách cung cấp số ID hoặc hộ chiếu giống hệt với thông tin đã đăng ký cho số điện thoại di động của anh ấy/cô ấy. Quyết định 316 cũng yêu cầu đăng ký phải hoạt động ít nhất ba tháng liên tiếp trước khi đăng ký Mobile Money. Hơn nữa, Người dùng phải chịu hai hạn chế chính, đó là (i) tổng giá trị giao dịch là 10 triệu VND/tháng cho mỗi tài khoản tiền di động và (ii) giới hạn một tài khoản tiền di động được giữ tại mỗi Nhà cung cấp.

Điểm giao dịch

Điểm giao dịch có thể là các điểm dịch vụ viễn thông có địa chỉ xác định do Nhà cung cấp thiết lập hoặc các điểm dịch vụ viễn thông khác có thỏa thuận ủy quyền với Nhà cung cấp.

Đơn vị chấp nhận thanh toán

Các đơn vị chấp nhận thanh toán bao gồm các cửa hàng và nhà cung cấp hàng hóa và dịch vụ chấp nhận thanh toán qua tài khoản Mobile-Money.

Cơ quan nhà nước

Theo Quyết định 316, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (”SBB”), phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông (”MIC”) và Bộ Công an (”MPS”), chịu trách nhiệm thẩm định và phê duyệt đơn đăng ký triển khai dịch vụ Mobile-Money của doanh nghiệp.

3. DÒNG TIỀN DI ĐỘNG

Rút tiền mặt

Người dùng có thể nạp tiền vào tài khoản tiền di động của mình bằng cách nạp tiền mặt tại các điểm giao dịch, chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng của chính họ hoặc chuyển tiền từ tài khoản ví điện tử của họ do cùng Nhà cung cấp điều hành.

Rút tiền

Rút tiền mặt có thể được thực hiện tại bất kỳ điểm giao dịch nào của Nhà cung cấp dịch vụ Mobile Money. Người dùng cũng có thể chuyển tiền từ tài khoản Mobile Money sang tài khoản ngân hàng, ví điện tử hoặc tài khoản tiền di động của người khác do cùng Nhà cung cấp điều hành, mặc dù không thể chuyển tiền vào tài khoản Mobile Money do các Nhà cung cấp khác điều hành. Ngoài ra, phản ánh mục tiêu nêu trên của Quyết định 316, Người dùng cũng có thể thanh toán cho các giao dịch có giá trị nhỏ nếu được nhà cung cấp chấp nhận.

Dòng tiền trong hệ sinh thái Mobile Money có thể được minh họa như sau.

4. NHỮNG ĐIỂM CHÍNH VỀ DỊCH VỤ TIỀN DI ĐỘNG

Giá trị tiền tệ của tiền gửi vào tài khoản Mobile-Money

Nhà cung cấp không thể tăng hoặc thay đổi giá trị tiền tệ của bất kỳ khoản tiền gửi nào do Người dùng thực hiện vào tài khoản tiền di động của họ, nghĩa là khoản tiền gửi phải được ghi có chính xác như vào tài khoản Mobile Money. Nguyên tắc này phân biệt tài khoản viễn thông trả trước với tài khoản tiền di động vì tiền gửi vào tài khoản trước có thể được chuyển đổi thành nhiều tín dụng hơn cho khách hàng thông qua chương trình khuyến mãi. Do đó, Nhà cung cấp phải tách các khoản tiền gửi được thực hiện vào hai tài khoản này để không có sự trao đổi từ tài khoản viễn thông trả trước sang tài khoản tiền di động.

Cơ chế khả năng thanh toán

Để đảm bảo thanh toán, Nhà cung cấp phải giữ tài khoản bảo lãnh thanh toán tại các ngân hàng thương mại và đảm bảo rằng số dư của họ luôn ít nhất bằng tổng số tiền gửi của tất cả các tài khoản Mobile Money tại bất kỳ thời điểm nào. Tài khoản bảo lãnh thanh toán chỉ được sử dụng để đảm bảo khả năng thanh toán của dịch vụ Mobile Money và phải tách biệt với bất kỳ tài khoản nào khác của Nhà cung cấp như tài khoản thanh toán, tài khoản lương hoặc tài khoản bảo lãnh cho các dịch vụ ví điện tử.

Hơn nữa, Nhà cung cấp phải cấp cho SBV, MIC và MPS quyền truy cập vào hệ thống tiền di động để kiểm tra, giám sát và trích xuất thông tin về số dư của tất cả các tài khoản Mobile Money và tài khoản đảm bảo thanh toán của họ.

Biết khách hàng của bạn (KYC)

Một trong những xu hướng nổi bật trong thanh toán không dùng tiền mặt là Electronic Know Your Customer (EKYC) được giới thiệu trong Thông tư 16/2020/TT-NHNN. Dịch vụ tiền di động không phải là ngoại lệ đối với xu hướng này vì các Nhà cung cấp có thể phát triển cả EKYC và quy trình KYC gốc với điều kiện khách hàng và giao dịch của họ được xác định chính xác. Cụ thể, Nhà cung cấp có thể chọn gặp Người dùng trực tiếp (KYC gốc) hoặc điện tử (EKYC) để đăng ký lần đầu và sử dụng dịch vụ Mobile Money. Đối với EKYC, Nhà cung cấp sẽ sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn và bất kỳ phương pháp khả thi nào khác để xác định Người dùng (ví dụ: nhận dạng khuôn mặt, máy quét mống mắt hoặc dấu vân tay).

Hơn nữa, là một phần của nỗ lực chống rửa tiền và tài trợ chống khủng bố, Nhà cung cấp phải thực thi các quy định nội bộ và thiết lập cơ chế phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền (SBV, MPS và MIC) để cảnh báo bất kỳ hành vi bất hợp pháp, giao dịch bất thường và đáng ngờ nào. Quan trọng nhất, các cơ quan quản lý nhà nước có thể lấy tất cả thông tin về hoạt động của Người dùng trong tài khoản Mobile Money trong trường hợp kiểm tra.

Tuân thủ thuế

Nhà cung cấp phải xây dựng một hệ thống giám sát và kiểm soát để phản ánh chính xác doanh thu tích lũy từ dịch vụ Mobile Money cho mục đích thuế giá trị gia tăng (”VAT”), thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân (”HỐ”), và các khoản chịu thuế khác, theo quy định tại Quyết định 316. Hiện tại, rất khó để dự đoán các Nhà cung cấp sẽ hợp tác với cơ quan thuế như thế nào trong quá trình kiểm tra và thu thuế lại. Tuy nhiên, có thể nói rằng cơ quan thuế sẽ theo dõi các giao dịch có giá trị nhỏ được thực hiện với các đơn vị chấp nhận thanh toán, hoạt động theo đăng ký kinh doanh hộ gia đình và sở hữu duy nhất, cho mục đích thu thuế VAT và thuế TNCN. Hơn nữa, nếu Người dùng không phải chịu bất kỳ khoản phí nào khi sử dụng dịch vụ Tiền Di động, dựa trên từ ngữ của Quyết định 316, giao dịch giữa Người dùng và Người dùng sẽ không phải chịu các khoản thuế nêu trên vì doanh thu của Nhà cung cấp, trong trường hợp này, sẽ luôn bằng không.

Mặc dù Quyết định 316 cung cấp một giải pháp thay thế thanh toán không dùng tiền mặt cho tất cả các cá nhân, các Nhà cung cấp nên lưu ý đến những người không có ngân hàng sống ở các vùng nông thôn nói riêng khi phát triển một nền tảng dịch vụ tiền di động tuân thủ nhưng đơn giản. Đó là một dấu hiệu chào mừng rằng, bất chấp các quy định nghiêm ngặt được quy định tại Quyết định 316, các nhà cung cấp viễn thông thống trị, ví dụ như Viettel và VNPT, dường như đã sẵn sàng cho một cuộc đua trong lĩnh vực này. [3]

CẬP NHẬT PHÁP LÝ KHÁC

Một số công cụ pháp lý quan trọng cũng đã được ban hành gần đây:

1. Quyết định 10/2021/Qd-TTg quy định các tiêu chí để xác định doanh nghiệp công nghệ cao. Quyết định này chủ yếu áp dụng đối với các nhà sản xuất sản phẩm công nghệ cao và các nhà cung cấp dịch vụ công nghệ cao tại Việt Nam. Để đủ điều kiện là doanh nghiệp công nghệ cao, ngoài các điều kiện quy định tại Điều 18.1 Luật Công nghệ cao số 21/2008/QH12 (được sửa đổi theo thời gian), doanh nghiệp còn phải đáp ứng các tiêu chí khác liên quan đến (i) doanh thu từ sản phẩm công nghệ cao (ii) chi phí nghiên cứu và phát triển, và (iii) số lao động trực tiếp tham gia hoạt động nghiên cứu và phát triển có bằng đại học trở lên. Quyết định có hiệu lực từ ngày 30 tháng 4 năm 2021.
2. Nghị định 31/2021/NĐ-CP chi tiết và hướng dẫn thực hiện Luật Đầu tư 2020. Đây là công cụ pháp lý được mong đợi nhất kể từ đầu năm khi Luật Đầu tư 2020 có hiệu lực. Có các nguyên tắc và hướng dẫn mới về quản lý đầu tư, Nghị định 31 có hiệu lực kể từ ngày ban hành (26/03/2021) và thay thế phần lớn các văn bản pháp luật quy định chi tiết và hướng dẫn Luật Đầu tư 2014 bao gồm Nghị định 118/2015/NĐ-CP và Nghị định 83/2015/NĐ-CP.
3. Nghị định 35/2021/NĐ-CP chi tiết và hướng dẫn thực hiện Luật Đầu tư 2020 trong phạm vi Mô hình quan hệ đối tác công tư (PPP) đang quan tâm. Một trong những điểm đáng chú ý theo Nghị định này là các yêu cầu liên quan đến lĩnh vực đầu tư và quy mô của các dự án PPP. Nhìn chung, có sáu lĩnh vực đầu tư chính, bao gồm (i) giao thông; (ii) lưới điện, nhà máy điện; (iii) ngành tưới tiêu; cấp nước sạch, thoát nước và xử lý nước thải; xử lý chất thải; (iv) y tế; (v) giáo dục - đào tạo; và (vi) cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin. Quy mô của các dự án PPP như vậy phải lần lượt là 1.500 tỷ đồng, 1.500 tỷ đồng, 200 tỷ đồng, 100 tỷ đồng, 100 tỷ đồng và 200 tỷ đồng. Nghị định thay thế Nghị định 63/2018/NĐ-CP và có hiệu lực từ ngày 29/03/2021.
4. Nghị định 18/2021/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 134/2016/NĐ-CP hướng dẫn Luật thuế xuất khẩu, nhập khẩu. Cần lưu ý, Nghị định đã bổ sung quy định về miễn thuế xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa phù hợp với điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Cơ sở pháp lý để xác định hàng hóa miễn thuế là các loại và số lượng hàng hóa miễn thuế quy định trong điều ước quốc tế; hoặc, nếu hiệp ước không quy định bất kỳ loại và số lượng nào như vậy, xác nhận bằng văn bản do cơ quan đề xuất ký kết hoặc tham gia hiệp ước hoặc cơ quan quản lý chuyên ngành ban hành. Nghị định có hiệu lực từ ngày 25 tháng 4 năm 2021.
5. Nghị định 21/2021/NĐ-CP quy định việc thực hiện Bộ luật Dân sự về bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ. Theo Nghị định, tài sản được sử dụng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ hiện được mở rộng thành bốn loại: (i) tài sản lưu động hoặc tài sản sẽ hình thành trong tương lai, (ii) tài sản được bán theo hợp đồng mua bán tài sản có quyền sở hữu, (iii) tài sản là đối tượng của nghĩa vụ trong hợp đồng song phương vi phạm quy định về cầm quyền và (iv) tài sản thuộc về tất cả công dân theo quy định của công dân luật liên quan. Nghị định thay thế Nghị định 163/2006/NĐ-CP và có hiệu lực từ ngày 15/05/2021.
6. Thông tư 09/2021/TT-BTC cung cấp hướng dẫn cho kiểm tra các nhà cung cấp dịch vụ kế toán. Theo Thông tư, việc kiểm tra trực tiếp sẽ được thực hiện (i) 3 năm một lần nếu trong vòng 3 năm trước ngày kiểm tra, nhà cung cấp dịch vụ kế toán được đề cập phục vụ ít nhất 100 khách hàng và theo báo cáo tài chính tạo ra doanh thu ít nhất 20 tỷ đồng từ dịch vụ kế toán; hoặc (ii) cứ 5 năm một lần nếu nhà cung cấp không thuộc trường hợp nêu trên. Thông tư thay thế Quyết định 32/2007/QĐ-BTC và có hiệu lực từ ngày 01/04/2021.
7. Thông tư 01/2021/TT-BKHDT cung cấp hướng dẫn về đăng ký kinh doanh. Công cụ này được ban hành sau khi Luật Doanh nghiệp 2020 có hiệu lực, thay thế Thông tư 20/2015/TT-BKHĐT và Thông tư 02/2019/TT-BKHĐT. Ngoài các hình thức khác, hệ thống mẫu đơn chủ yếu bao gồm (i) 10 mẫu đơn đăng ký kinh doanh; (ii) 28 mẫu thông báo và các tài liệu khác do doanh nghiệp cấp; (iii) 06 mẫu cho hộ kinh doanh; (iv) 07 mẫu Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động chi nhánh/văn phòng đại diện, địa điểm kinh doanh; và (v) 02 mẫu cho tổ chức, cá nhân. Thông tư có hiệu lực từ ngày 01/05/2021.
8. Thông tư 03/2021/TT-BKHDT cung cấp hướng dẫn về đăng ký đầu tư. Công cụ này được ban hành sau khi Luật Đầu tư 2020 có hiệu lực, thay thế Thông tư 16/2015/TT-BKHDT và Thông tư 03/2018/TT-BKHDT quy định các mẫu đối với hoạt động đầu tư thực hiện tại Việt Nam, hoạt động đầu tư của cá nhân, tổ chức Việt Nam thực hiện ở nước ngoài và hoạt động xúc tiến đầu tư. Thông tư có hiệu lực từ ngày 09/04/2021.
9. Thông tư 19/2021/TT-BTC cung cấp hướng dẫn về giao dịch thuế điện tử. Ngoài việc đăng ký trên Cổng thông tin điện tử của Tổng cục Thuế (GDT), người nộp thuế cũng có thể đăng ký giao dịch thuế điện tử thông qua hai kênh khác, đó là (i) Cổng thông tin Web của cơ quan có thẩm quyền kết nối với Cổng thông tin Web của GDT (tức là Cổng Dịch vụ Công cộng Quốc gia và Cổng thông tin Web của Bộ Tài chính và Cổng thông tin Web của cơ quan nhà nước khác) và (ii) nhà cung cấp nền tảng T-VAN. Thông tư thay thế Thông tư 110/2015/TT-BTC và có hiệu lực từ ngày 03/05/2021.

‍

[1] GSMA, Báo cáo tình trạng của ngành về tiền điện thoại di động 2019, https://www.gsma.com/sotir/wp-content/uploads/2020/03/GSMA-State-of-the-Industry-Report-on-Mobile-Money-2019-Full-Report.pdf, truy cập vào ngày 5 tháng 4 năm 2021.

[2] Để tránh nghi ngờ, ngân hàng di động hoặc dịch vụ thanh toán cung cấp điện thoại di động như một kênh khác để truy cập sản phẩm ngân hàng truyền thống hoặc được liên kết với sản phẩm ngân hàng truyền thống hoặc thẻ tín dụng không được bao gồm.

[3] Cuộc đua kiếm tiền di động, https://tuoitre.vn/chay-dua-cung-cap-mobile-money-20210312084129217.htm

‍

Bản tóm tắt này chỉ dành cho mục đích thông tin. Nội dung của nó không cấu thành tư vấn pháp lý và không nên được coi là lời khuyên chi tiết trong các trường hợp riêng lẻ. Để được tư vấn pháp lý, vui lòng liên hệ với Đối tác của chúng tôi.

‍